Czym jest autyzm?
Autyzm to odmienny od typowego sposób rozwoju człowieka,
objawiający się różnicami w sposobie komunikacji, nawiązywania relacji,
wyrażania emocji, uczenia się oraz różnorodnym schematem zachowań.
Każda osoba z autyzmem jest indywidualnością,
a wymienione wcześniej cechy mogą występować w różnym natężeniu.
Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju dziecka. Oznacza to, że u dotkniętych nim dzieci obserwuje się objawy nieprawidłowego funkcjonowania we wszystkich obszarach rozwoju. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się bardzo wcześnie, często już u kilkunasto miesięcznych niemowląt, ale zawsze są widoczne przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. Choć autyzm można zdiagnozować już u bardzo małych dzieci, to często diagnozuje się go również u nastolatków, a nawet osób dorosłych. Nie leczony może prowadzić do bardzo głębokich zaburzeń funkcjonowania w późniejszym wieku. Warto pamiętać, że zaburzenia autystyczne mają bardzo zróżnicowany charakter, nie tworzą jednolitego obrazu co do symptomatologii i głębokości zaburzeń. Dlatego obecnie w literaturze światowej używa się określenia „spektrum zaburzeń autystycznych”, a w Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania ICD-10 – „ całościowe zaburzenia rozwojowe”.
Autyzm towarzyszy osobie przez całe życie, jednak dzięki odpowiedniej opiece i właściwie dobranej terapii można w znaczącym stopniu poprawić jej funkcjonowanie.
W związku z inną / dziwną sytuacją, która zdezorganizowała nasze życie a tym bardziej zaburzyła stałość dnia wszystkich osób z autyzmem proponujemy proste rady, które pomogą ułożyć dzień na nowo.
- Spróbuj wytłumaczyć dziecku zaistniałą rzeczywistość .
- Wprowadź plan dnia lub zmień dotychczasowy!
Plan może wesprzeć Twoje dziecko w różnych obszarach. Będzie przydatny:
- … Jeśli Twoje dziecko ma problem z przejściem z jednej aktywności do drugiej, ma trudności z kończeniem aktywności
- … Jeśli Twoje dziecko ma tendencję do narzucania własnego schematu dnia i nie pozwala wprowadzać ci zmiany
- … Jeśli Twoje dziecko nie potrafi samodzielnie zorganizować sobie czasu i wymaga stałego podpowiadania co ma robić dalej
- … Jeśli Twoje dziecko dobrze radziło sobie w ciągu tygodnia, kiedy chodziło na zajęcia do szkoły, a teraz wykazuje duży niepokój
- … Jeśli Twoje jest niespokojne, kiedy nie wie co będzie się z nim działo
- … Jeśli Twoje dziecko ma trudności z rozumieniem pojęć związanych z czasem: dziś/jutro/wczoraj, później/teraz/wcześniej, itp.
- …Jeśli Twoje dziecko ma trudności z czekaniem na coś co chce robić/ uzyskać
- … Jeśli Twoje dziecko ma problem ze zrozumieniem kierowanych do niego poleceń
Jak zacząć?
Zastanów się, czemu będzie służył plan i na jakie trudności dziecka ma odpowiadać. Zrób tabelkę i spisz wszystkie aktywności dziecka w ciągu dnia/ tygodnia/ dni roboczych/ weekendowych. Zaznacz, kto jest z dzieckiem w czasie tych aktywności.
Jaki okres czasu będzie obejmował plan?
Plan może obejmować różne odcinki czasu, zależnie od indywidualnej potrzeby Twojej rodziny:
- cały dzień od pobudki do pójścia spać; lub część dnia np.: po powrocie z przedszkola, przedpołudnie/popołudnie;
- część tygodnia, np. weekend, kiedy ma bardzo dużo czasu wolnego;
- cały tydzień, np.: Twoje dziecko wymaga zaznaczenia ważnych wydarzeń w ciągu tygodnia lub odróżnienia dni szkolnych od weekendowych;
- możesz czas dziecka podzielić na np. cztery grupy:
a. edukacja – będą to np.: praca z materiałami przekazanymi czy wskazanymi przez nauczyciela
b. sport – w obecnej sytuacji to przede wszystkim wszelkiego rodzaju aktywności ruchowe możliwe do wykonania w warunkach domowych,
c. dom – to obowiązki domowe, w których dziecko może pomagać i dodatkowa stymulacja sensoryczna,
d. rozrywka – to każda forma zabawy i odpoczynku, którą dziecko preferuje.
W jaki sposób przedstawić poszczególne aktywności w planie?
Zdecyduj, które ze spisanych aktywności pojawią się w planie. Do oznaczenia ich można wykorzystać różne znaki.
W tym celu pomyśl, czy Twoje dziecko:
- rozpoznaje przedmioty i bliskich na zdjęciach – wykorzystaj w planie fotografie tych przedmiotów/ aktywności/ osób;
- rozpoznaje rysunki/obrazki w książeczkach, rozumie, że obrazki te przedstawiają konkretne przedmioty w otoczeniu – jeśli tak, przedstaw aktywności w planie za pomocą obrazków/ rysunków.
Aktualnie w Polsce dostępne są różne systemy znaków symbolicznych, tak zwane piktogramy.Mogą one być czarno-białe lub kolorowe, np.: system PIKTOGRAM, PCS (Picture Communication System), WLS (Widgit Language System), zestaw obrazków z systemu PECS, symbole z programu MÓWik, zestaw znaków Sclera. Zajrzyj na strony tych systemów, wiele z nich ma do zaoferowania darmowe demo, z którego możesz skorzystać przez określony czas i wypróbować jego możliwości przez ewentualnym zakupem.
- potrafi zrealizować napisane polecenie – jeśli tak, możesz użyć etykiet z nazwą aktywności;
- potrafi pisać i zrealizować napisane polecenie – jeśli tak, wówczas możesz wspólnie z nim zapisywać poszczególne aktywności na kartce/ w tabeli lub uczyć je korzystania z kalendarza;
- potrafi obsługiwać telefon – możesz uczyć go korzystania z elektronicznego terminarza;
- Jeśli Twoje dziecko jeszcze nie potrafi rozpoznawać przedmiotów na obrazkach i zdjęciach, ale w zrozumieniu czego od niego oczekujesz pomaga mu przedmiot, który przynosisz – możesz w planie użyć przedmiotów, które wielokrotnie powiązane z sytuacją, będą z czasem oznaczały dla niego poszczególne aktywności. Przed wyborem znaków skonsultuj się z nauczycielem/terapeutą Twojego dziecka, poradź się, jakich znaków powinieneś użyć lub jaki system znaków używany jest w przedszkolu/szkole.
Możesz skorzystać z darmowych znaków dostępnych w Internecie:
- www.arasaac.org (wpisać szukane hasło w okienko: Buscar en catalogos i wybrać język w okienku obok: Polaco – wyszukuje kolorowe, czarno-białe znaki i zdjęcia);
- www.sclera.be -czarno-białe znaki www.mayer-johnson.com/downloads/trials – system znaków PCS w programie Boardmaker, darmowa wersja demo;
- www.mowik.pl/do_pobrania.php – darmowa wersja demo programu z symbolami MÓWik;
- www.widgit.com/support/poland/index.htm – materiały w języku polskim z użyciem znaków WLS.
Możesz również znaleźć zdjęcia w Internecie lub sam je zrobić. Zwróć uwagę, żeby zdjęcia były wyraźne i jednoznaczne, np. przedmiot oznaczający aktywność był sfotografowany na jednolitym tle, wyśrodkuj kadr. Robiąc znak, przytnij zdjęcie w kwadracie, wydrukuj nazwę, przyklej ją na górze zdjęcia, potem za laminuj całość i z tyłu doklej rzep. Zapisz znaki lub zdjęcia, z jakich korzystasz na wypadek, gdy któryś się zgubi. Pamiętaj, żeby na górze każdego znaku umieścić napis z nazwą aktywności, tak aby każdy, kto go używa, wiedział w jaki sposób nazywać tą aktywność.
Gdzie umieścić plan dnia?
Plan powinien znajdować się w miejscu neutralnym. Powinien być umieszczony w miejscu, do którego dziecko ma dostęp, ale nie przeszkadzającym domownikom w ich codziennej rutynie.
Jak używać planu dnia?
Każdy znak umieszczony na planie, ma prowadzić dziecko do miejsca, w którym będzie się odbywać określona aktywność. Miejsca aktywności powinny być oznaczone takim samym znakiem. Jeśli to jest znak graficzny, dziecko może przyczepiać jeden znak na drugi, lub obok drugiego (do wykorzystania rzepy). Może też umieszczać go w specjalnie przygotowanym pojemniku (np.: wizytowniki, opakowania/pudełka po jakiś produktach). Jeśli znakami będą przedmioty, oznacz miejsce, gdzie ma dotrzeć drugim takim samym przedmiotem, który na stałe umieszczony będzie w koszyczku lub pudełku w miejscu aktywności.
Przed rozpoczęciem używania planu przez kilka kolejnych dni, przed każdą aktywnością pokaż i nazwij znak dziecku. Poprowadź dziecko do miejsca aktywności, gdzie razem z nim dopasujesz znak do drugiego takiego samego. Po dopasowaniu znaku rozpocznij aktywność. Po zakończeniu aktywności zasygnalizuj koniec (powiedz i/lub pokaż znak „KONIEC”) i zaprowadź je do planu.
Wykorzystane materiały pochodzą :
Atabi Komunikacja i technologia wspomagająca – http://www.atabi.pl/
Fundacja JiM – https://jim.org/
Fundacja Synapsis – https://synapsis.org.pl/
